Актывізацыя беларускіх сіл ў перыяд НЭПа

1

21

Змест:

Уводзіны 3

1.Новая эканамічная палітыка 4

2.Актывізацыя беларускіх сіл ў перыяд НЭПа 12

Заключэнне 20

Спіс літаратуры 21

Уводзіны.

Да пачатку 20-х гадоў Беларусь зведала не толькі разбуральны характар першай сусветная вайны, але і тры гады жорсткага супрацьстаяння розных класаў і сацыяльных груп. Насельніцтва стамілася ад пабораў і рэквізіцый. Гаспадарка была разбурана. У другой палове 1920 г. на савецкай тэрыторыі Беларусі былі нацыяналізаваны фактычна ўсе прамысловыя прадпрыемства, з якіх дзейнічалі менш за палову. Рабочыя пакідалі галодны горад і імкнуліся ўладкавацца на весцы, дзе і без іх хапала рабочых рук. Вясковае насельніцтва імкнулася абіраць усе - вайсковыя часці, харчовыя атрады і бандыты. Пасяўныя плошчы Беларусі скараціліся больш чым на 30%, а пагалоўе жывелы - на 50%.

Такім чынам, новая эканамічная палітыка ўяўляла сабой не дакладна распрацаваную праграму, а шэраг так званых “адступленняў” у мэтах прыстасавання бальшавіцкіх улад да рэальна існуючых абставін краіны з пераважна вясковым насельніцтвам. Але ў выніку мерапрыемстваў савецкага кіраўніцтва ў сярэдзіне 1920-х гадоў складалася гаспадарчая сістэма новай эканамічнай палітыкі, якая ўздзейнічала і на культуру, і на грамадска-палітычнае жыцце ў рэспубліцы.

У сваей кантрольнай рабоце я разгледжу такую тэму, як актывізаванне беларускіх сіл у перыяд НЭПа.

1. Новая эканамічная палітыка.

Мэтай НЭПа з'яўлялася ўмацаванне эканамічнага і палітычнага ўплыву рабочых на сялянства дзеля захавання ўлады бальшавікоў. У першую чаргу гэтаму спрыяў пераход ад харчраскладкі да харчпадатку, ад прадуктаабмену да таварна-грашовых рыначных адносін. Гэта была спроба сумясціць сацыялістычныя прынцыпы адзяржаўленай эканомікі, у першую чаргу прамысловасці і транспарту, з эканамічнымі законамі капіталістычнага грамадства.

3 пераходам да НЭПа прамысловасць пераводзілася на гаспадарчы разлік. Асновай дзейнасці прадпрыемстваў станавіўся прыбытак, забяспечваючы самафінансаванне вытворчасці. Шмат якія фабрыкі і заводы здымаліся з дзяржаўнага забеспячэння. Адны з іх зачыняліся і кансерваваліся, іншыя дэнацыяналізаваліся і перадаваліся ў арэнду арганізацыям і прыватным асобам. Праводзілася канцэнтрацыя вытворчасці. Адмянялася сістэма працоўнай павіннасці і ўраўняльнай аплаты працы.

У цяжкіх умовах праходзіў пераход да НЭПа ў БССР. За гады імперыялістычнай і грамадзянскай войнаў, замежнай інтэрвенцыі эканоміка краю прыйшла да заняпаду. Многія прамысловыя прадпрыемствы былі эвакуіраваны ў глыб дзяржавы, разбураны ў ходзе вайны або разграблены акупантамі. Тыя, што захаваліся, бяздзейнічалі або працавалі з перабоямі з-за недахопу сыравіны і паліва. Усё гэта ўзмацнялася страшэннай безгаспадарчасцю і некампетэнтнасцю новай улады і назначаных адміністратараў.

У адпаведнасці з новымі ўмовамі гаспадарання была праведзена рэарганізацыя кіравання прамысловасцю. Яго асноўным звяном сталі трэсты і групавыя кіраўніцтвы. Істотнай розніцы паміж імі ў характары дзейнасці фактычна не было. Калі першыя аб'ядноўвалі прадпрыемствы аднаго профілю, то другія -- розныя прадпрыемствы, размешчаныя ў адным раёне ці горадзе. Акрамя таго, асобныя прадпрыемствы атрымалі статус аўтаномнага заводакіравання. Савет народнай гаспадаркі Беларусі (СНГБ) ажыццяўляў агульнае кіраўніцтва 15 групавымі кіраваннямі і 16 завода-кіраваннямі прадпрыемстваў. У межах СНГБ групавыя кіраванні, трэсты і асабліва прадпрыемствы атрымалі шырокую гаспадарчую самастойнасць.

3 другой паловы 1921 г. пачаўся перавод прамысловасці на рэйкі НЭПа. Да канца 1922 г. па Беларускай ССР, а таксама Віцебскай і Гомельскай губернях, якія тады не ўваходзілі ў склад рэспублікі, у падпарадкаванні саўнаргасаў было пакінута ўсяго 167 прадпрыемстваў з 5955 Шымуковіч С.Ф. Гiсторыя Беларусi. Курс лекцый: у 2 ч. Мн., 2005. - Ч.2, ст. 44.

Пераход прамысловасці на рэйкі НЭПа заняў другую палову 1921-га і ўвесь 1922 г. Працэс гэты быў супярэчлівым: зачыняліся нерэнтабельныя дзяржаўныя прадпрыемствы, у той жа час адбываўся хуткі рост арэндаваных і прыватных прамысловых аб'ектаў, асабліва рамесніцкіх і саматужных майстэрняў. Палітыка Савецкай дзяржавы была скіравана на падтрымку дробнаи вытворчасці, здольнай у кароткі перыяд ліквідаваць таварны голад, расшырыць тавараабарот паміж горадам і вёскай.

Цяжкае становішча прамысловасці дапаўнялася вострым паліўным крызісам. Па 4-6 і больш месяцаў прастойвалі з-за адсутнасці паліва шклозаводы «Глуша», «Старэва», «Елізава» і інш. У Мінску прадпрыемствы былі забяспечаны палівам усяго на чвэрць. Прайшоўшае 16 лютага 1921 г. пасяджэнне прэзідыума СНГБ адзначала наяўнасць «паліўнага крызісу» і прыняло пастанову правесці Тыдзень вывазкі паліва. Многія працоўныя калектывы прынялі ўдзел у нарыхтоўцы і вывазе дроў. Гэта крыху зменшыла вастрыню праблемы.

За гады вайны прыйшоў у заняпад транспарт. На станцыйных шляхах сабралася шмат «хворых» цягнікоў і вагонаў. На Заходняй чыгунцы ў лютым 1922 г. такіх цягнікоў было 38,7 %. Колькасць неадрамантаваных пасажырскіх вагонаў у 1922 г. даходзіла да 81,3 %. Наогул, чыгуначная гаспадарка мела сур'ёзныя разбурэнні. На ўсім шляху ад Барысава да станцыі Негарэлае, што на захад ад Мінска, былі разбураны масты, станцыйныя будынкі, сістэмы водазабеспячэння і часткова тэлеграфныя лініі. У ходзе вайны былі ўзарваны і спалены масты на рацэ Прыпяць каляным выглядзе, што выклікала незадавальненне, а часам і забастоўкі. Напрыклад, з-за цяжкага эканамічнага становішча 14 студзеня 1921 г. баставалі рабочыя Добрушскай папя-ровай фабрыкі. У сувязі з затрымкай заработнай платы і неатрыманнем пайка за чэрвень -- жнівень дэлегацкі сход рабочых фабрыкі прыняў рэзалюцыю, дзе гаварылайя, што ва ўмовах голаду працаваць «не ўяўляецца магчымым», і зрабіў заклік спыніць працу. Адказам улад на праведзеную 16 верасня аднадзённую забастоўку з'явіўся арышт б яе зачыншчыкаў. У снежні 1921 г. эабастоўку правялі рабочыя мінскага завода «Энергія».

Моцнае хваляванне рабочых у красавіку -- маі 1922 г. адбылося з-за несвоечасовай выдачы зарплаты і пайка на чыгунцы. Неаднаразовыя хваляванні з-за цяжкага эканамічнага становішча мелі месца ў Галоўных гомельскіх чыгуначных майстэрнях. Яны скончыліся толькі ў маі 1922 г., калі ў ходзе скарачэння калектыву былі звольнены зачыншчыкі і іншы «кулацкі» элемент. Менавіта з тых гадоў лічыць ініцыятарамі забастовак эсэра-меншавікоў і кулакоў стала ў гістарычнай літаратуры абавязковым. Адкрыта пісаць аб тьш, што ва ўмовах савецкай улады рабочыя могуць самі ўздымацца на абарону сваіх эканамічных інтарэсаў, было недапушчальна. Але яны падымаліся. У чэрвені 1921 г. з-за спынення выдачы пайка баставалі рабочыя шавецкай майстэрні Гарадка, хваля Мазыра, праз Бярэзіну каля Шацілак, на Дняпры каля Рэчыцы, праз Заходнюю Дзвіну каля Полацка і інш. Аднаўленчыя работы ішлі марудна.

У цяжкім становішчы знаходзіліся і рабочыя-чыгуначнікі. Харчовыя пайкі выдаваліся нерэгулярна. Рабочыя тэлеграфнай лініі Аляксандраўскай чыгункі скардзіліся ў маі 1921 г., што зусім разуты і не могуць несці службу.

Не ў лепшым становішчы знаходзіўся і мясцовы транспарт. Прыватнае рамізніцтва за гады вайны рэзка скарацілася. Грамадскі транспарт толькі нараджаўся. У Гомельскім упраўленні мясцовага транспарту ў пачатку 1922 г. мелася ўсяго 12 грузавых аўтамашын і 25 коней; 19 аўтамашын і 170 коней мела ўпраўленне мясцовага транспарту Мінска. Адным з яго падраздзяленняў з'яўлялася конначыгуначная дарога. Не працаваўшая з 1918 г. конка 7 жніўня 1921 г. аднавіла перавозку пасажыраў. Яна мела 10 вагонаў, якія рабілі па 16 кругоў у суткі. Да сярэдзіны 20-ых гадоў конка з'яўлялася асноўным відам гарадскога транспарту.

У гэты ж час быў арганізаваны аўтобусны рух. Аўтобусныя маршруты пралягалі з цэнтра горада на Ляхаўку і Серабранку. У сувязі з пашырэннем аўтобуснага руху 4 сакавіка 1928 г. мінская конка была ліквідавана. У сярэдзіне 20-ых гадоў быў пакладзены таксама пачатак міжгароднім аўтобусным зносінам. У пачатку мая 1926 г. мелася 14 аўтобусных маршрутаў агульнай працягласцю 570,8 км, у іх ліку Мінск -- Чэрвень, Магілёў -- Доўск і інш Новая экономическая политика. Вопросы теории и истории. М., 1989, ст. 37.

Не менш вострай праблемай, якая непасрэдна ўплывала на становішча прамысловасці і транспарту ў пачатку 20-ых гг., з'явілася цяжкае матэрыяльнае становішча рабочага класа. Фабрычна-заводскі камітэт дзяржаўных шчаціннай і шчотачных фабрык Віцебска адзначаў, што з-за знясільвання рабочыя на прадпрыемствах валяцца ў непрытомнасці. Паёк, які ім выдаваўся, забяспечваў толькі напаўгалоднае існаванне сям'і і з'яўляўся фактычна натуралізаванай заработнай платай. Грашовая аплата працы ніякага значэння не мела, таму што яе ледзь хапала на выкуп пайка. Вартасць грошай за гады вайны катастрафічна ўпала. Даваенны залаты рубель у лютым 1922 г., напрыклад, адпавядаў 150 тыс. савецкіх рублёў. Калі ў даваенны час заработная плата рабочых складала 20--30 залатых рублёў, дык за студзень -- кастрычнік 1921 г. у Мінску і Віцебску яна перавысіла мільён. У параўнанні з даваенным часам пакупная здольнасць грошай знізілася ў шмат разоў. Гэты працэс фактычна працягваўся ўвесь 1922 г. У Мінску толькі з 1 студзеня 1922 г. па 1 лютага 1923 г. кошт аднаго фунта чорнага хлеба вырас з 500 да 11 тыс. савецкіх рублёў. Гэта абясцэньвала зарплату, зніжала матэрыяльную зацікаўленасць у працоўнай дзейнасці.

Каб неяк падтрымліваць жыццёвы мінімум рабочых ва ўмовах інфляцыі, прыходзілася сістэматычна павялічваць заработную плату. У снежні 1922 г. сярэдняя зарплата рабочых дасягнула 4952 тыс. руб. Сапраўды, грошы ў той час зараблялі торбамі. Але рублі гэтыя, выказваючыся сучаснай тэрміналогіяй, былі «драўляньші», дзяржава (як і зараз) друкавала іх мільярдамі. Толькі за кастрычнік 1921 -- сакавік 1922 г. Наркамфін БССР атрымаў з цэнтра больш 200 млрд. рублёў. Эмісія грошай суправаджалася хуткай інфляцыяй.

НЭП патрабаваў карэннай змены фінансавай палітыкі, увядзення грашовага абароту. 3 гэтай мэтай была адноўлена плата за водпуск дэяржаўных прадуктаў і тавараў, уведзены прамыя і ўскосныя падаткі, шэраг мясцовых падаткаў і збораў. Гэта садзейнічала ўмацаванню фінансавай сістэмы, стабілізацыі грошай. У 1923--1924 гг. адбыўся пераход да чырвонца, які меў высокую пакупную здольнасць.

У пачатку 20-ых гадоў катастрафічна ўпала прадукцыйнасць працы, якая ледзь дасягала 10-- 30 % даваеннай. Выключна нізкай стала працоўная дысцыпліна. Прагулы і спазненні прынялі масавы характар. На прадпрыемствах Гомельскай губерні прагулы рабіла палова працуючых.

Цяжкімі былі і жыллёвыя ўмовы працоўных. За гады войнаў у гарадах Беларусі было разбурана 1200 тыс. кв. м жылля. У сярэднім на аднаго жыхара прыходзілася 1,35 кв. сажня карыснай плошчы замест 1,8 па норме. Шмат жылля было непрыгодным. Выступаючы на III сесіі ЦВК БССР, старшыня Барысаўскага гарсавета А. Хацкевіч адзначыў, што «рабочыя барысаўскай запалкавай фабрыкі «Бярэзіна» туляцца ў напаўразбураных дамах або ў дамах, зусім непрыгодных для жылля». Цяжкае становішча з жыллём было і ў іншых гарадах.

3 мэтай паляпшэння жыллёвых і бытавых умоў рабочых ЦВК РСФСР у сакавіку 1921 г. прыняў пастанову аб стварэнні цэнтральнай і мясцовых камісій па паляпшэнню быту рабочых. Цэнтральная камісія ЦВК БССР па паляпшэнню быту рабочых была арганізавана 17 красавіка 1921 г. Неўзабаве такія ж камісіі былі створаны пры кіруючых прафсаюзных камітэтах і на прадпрыемствах. Камісіі мелі вельмі абмежаваныя магчымасці, але і ў гэтых умовах яны працавалі даволі плённа. Сярод рабочых было праведзена абследаванне жыллёвых умоў і ўзяты на ўлік тыя з іх, у каго яны былі асабліва дрэннымі. Шмат хто перайшоў у малазаселеныя кватэры або ў памяшканні, вызваленыя пры ўшчыльненні розных арганізацый. У Мінску толькі за май -- жнівень 1921 г. была прадастаўлена жыллёвая плошча 4650 чалавекам Каханоўскі А.Г. Дапаможнік па Гісторыі Беларусі для паступаючых у ВНУ. Мн.: Экаперспектыва, 1995, ст. 216.

Ратуючыся ад голаду, холаду і хвароб, шмат жыхароў гарадоў выязджалі ў іншыя мясціны, перасяляліся ў вёску. Колькасць гарадскога насельніцтва ў 1922 г. у параўнанні з 1917 г. скарацілася ў БССР з 280 да 184 тыс. чал.

Цяжкае эканамічнае становішча рэспублікі ўзмацнялася масавым палітычным і крымінальным бандытызмам. Усяго за 1921--1922 гг. было ўчынена больш 2,1 тыс. бандыцкіх нападзенняў. 3 тэрыторыі Польшчы сістэматычна засылаліся банды, учыняўшыя пагромы і падпалы. Толькі ў 1921 г. імі было зроблена 217 пагромаў у 169 населеных пунктах, ад якіх папакутавала больш 3 тыс. сямей, пераважна яўрэйскіх. Дзесяткі людзей былі забіты. Як адзначаў ЦК КП(б)Б, у ходзе ўсяго 1921 г. працягвалася гарачая барацьба з бандытызмам. Толькі з 1922 г. пачынаецца праца па аднаўленню гаспадаркі.

Пераход да новай эканамічнай палітыкі ў БССР, Віцебскай і Гомельскай губернях быў сустрэты неадназначна. Нягледзячы на тлумачальную працу, шмат хто не разумеў НЭПа. VI партканферэнцыя Гомельскай губерні (люты 1921 г.) катэгарычна адхіліла лінію на замену харчраскладкі харчпадаткам, як крок, аслабляючы дыктатуру пралетарыяту. Сакратар Гомельскага губкома М. Хатаевіч адзначаў, што да 1922 г. умовы новай эканамічнай палітыкі яшчэ не былі засвоены ўсімі членамі партыі і заўважаліся значныя выхады і выключэнні з партыі. Асабліва частыя выхады наглядаліся ў апошнія месяцы 1921-га і ў пачатку 1922 г. Але і да кастрычніка 1922 г. адсеў з партыі па губерні перавышаў прыём, калі выбыла 211 чал., а было прынята 168. 3 ліку выбыўшых 30 % складалі рабочыя.

Страницы: 1, 2